Türkiye Sosyalizminin 'MDD Teorisyeni' Mihri Belli Kimdir?
Çocukluk ve Aile Kökeni
1916’da Silivri’de dünyaya gelen Mihri Belli, Kurtuluş Savaşı yıllarında Trakya Direnişi’ni yönetenlerden Urfalı Mahmut Hayrettin Bey’in oğluydu. Bu kök, onun hayatında direniş ve mücadeleyle iç içe bir çizgi oluşturacaktı.
Amerika’da Marksizmle Tanışma
1936’da iktisat okumak üzere Amerika’ya giden Belli, burada Marksizmle tanıştı. Gençlik ve işçi hareketlerine katıldı; Mississippi’de zenci yarıcılar arasında faaliyet gösterdi. Bu yıllar, onun devrimci düşünceye yönelişinin dönüm noktası oldu.
Türkiye’ye Dönüş ve TKP
1940’ta yurda dönen Belli, kısa sürede illegal TKP ile bağ kurdu. 1942’de Merkez Komite üyeliğine seçildi. Aynı dönemde İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi’nde Fritz Neumark’ın asistanlığını yaptı, İleri Gençler Birliği’nin kuruluşunda rol aldı. Ancak 1944’te “İlerici Gençler Birliği Davası”nda tutuklandı ve iki yıl hapis cezası aldı.
Yunan İç Savaşı ve Gerilla Yılları
1946’da yurt dışına çıkan Belli, Yunan İç Savaşı’na gerilla olarak katıldı. Demokratik Ordu saflarında tabur komutanlığına yükseldi, çatışmalarda yaralandı. Bulgaristan ve Sovyetler’de tedavi gördü. Bu deneyim, onun hem kişisel hem de politik hayatında kalıcı izler bıraktı.
Tefkifatlar, Hapishane ve Sürgünler
1950’de pasaportsuz Türkiye’ye giriş yaptığı için tutuklandı. 1951 TKP tevkifatı ile 7 yıl hapis ve sürgün cezasına çarptırıldı. 1960’lardan itibaren kendi adıyla yazıp konuşmaya başladı; Türk Solu ve Aydınlık Sosyalist Dergi çevresinde faaliyet yürüttü. Bu dönemde ünlü Milli Demokratik Devrim (MDD) tezlerini geliştirdi.
68 Kuşağı ile Buluşma
Deniz Gezmiş ve Mahir Çayan gibi genç liderlerle ilişki kurarak MDD tezini yaygınlaştırdı. Bu, Türkiye’de 68 kuşağının devrimci ve Marksist bir nitelik kazanmasında belirleyici oldu. Ancak 12 Mart 1971 darbesiyle birlikte yeniden yurtdışına çıktı, Filistin Kurtuluş Örgütü ve Avrupa’daki çevrelerle temas kurdu.
Türkiye Emekçi Partisi ve Parti Mücadelesi
1975’te Türkiye Emekçi Partisi’ni (TEP) kurdu. Parti, Kürt sorununa eşitlikçi yaklaşımı nedeniyle yargılandı ve sonunda kapatıldı. Belli, bu süreçte defalarca hapis yattı.
Suikast Girişimi ve 12 Eylül
1979’da uğradığı suikastte ağır yaralandı. 1980 darbesinden sonra yeniden yurtdışına çıktı, Ortadoğu ve İsveç’te bulundu. “Faşizme Karşı Birleşik Cephe” çalışmalarına katıldı.
Geri Dönüş, Kürt Sorunu ve Yeni Partiler
1992’de Türkiye’ye döndü. 1997’de Abdullah Öcalan ile görüşerek Kürt sorununun çözümü konusunda diyalog arayışına girdi. 1996’da ÖDP, 2002’de SDP’nin kurucuları arasında yer aldı. 2002 seçimlerinde DEHAP listelerinden aday oldu.
Sanatçı Yönü ve Mirası
Belli, devrimci kimliğinin yanı sıra sanatçı yönüyle de biliniyordu. Hapishanede çizdiği portreler 2005’te “Hapishaneden Çizgiler” adıyla sergilendi. Hayatının toplam 11 yılı hapiste, 18 yılı sürgünde geçti.
Eserleri
Eine Analyse der türkischen Linken (Almanca)
Türk Solu – Dün, Bugün
Türkiye: Yapı, Ulusal Sorun (Türkçe-İngilizce)
İnsanlar Tanıdım (1997)
Gurbetten Notlar (1998)
Rigas’ın Dediği – Yunan İç Savaşı’ndan Gerilla Anıları (2000)
Asıl Mesele O Kiraz Ağaçları (2002)
