Eşref Pehlevi: kardeşini şah yapan ‘İran’ın Kara Panteri’

Eşref Pehlevi... İran’ın son Şahı Muhammed Rıza Pehlevi’nin ikiz kardeşi, siyasi hamleleriyle olduğu kadar, lüks içindeki yaşam tarzı ve sürgün yıllarındaki etkisiyle de uzun süre konuşuldu.

Bazıları onu cesur ve stratejik bir figür, bazıları ise saray entrikalarıyla anılan tartışmalı bir prenses olarak hatırlıyor. Ama şu kesin: Eşref Pehlevi, İran tarihinde iz bırakmış güçlü bir karakterdi.

Darbenin Gölgesindeki Kadın: Ajax Operasyonu’ndaki Rolü

Eşref Pehlevi, özellikle 1953’te gerçekleşen ve Başbakan Muhammed Musaddık’ın devrilmesiyle sonuçlanan CIA destekli Ajax Operasyonu’nda kilit bir rol oynadı.

???? Tarihçiler, Eşref Pehlevi’nin Fransa’daki sürgününden gizlice İran’a döndüğünü, burada Batılı istihbaratçılarla temasa geçip darbe planında aktif rol oynadığını belirtiyor.
???? CIA belgelerine göre, ona darbe öncesinde nakit para ve kürk manto teklif edildi.
???? Pehlevi ise anılarında bu teklifleri reddettiğini ve İran’a dönüşü için “açık çek” verildiğini yazdı.

“Musaddık’ın adamlarından biri beni havaalanında tanısaydı ne olurdu?” diye soruyor hatıralarında. “Ama İranlıyım, kendi ülkemde kalırım” diyerek risk alıp kaldı.

"Tacın arkasındaki güç": İran’ın Kara Panteri

Pehlevi, sürgün yıllarında kendisine yönelik iddiaları şu sözlerle özetliyordu:

“Avrupa gazeteleri bana ‘Tacın Arkasındaki Güç’ ve ‘İran’ın Kara Panteri’ isimlerini taktı.”

Bazı yorumculara göre, kararsız ve çekingen görülen kardeşinin aksine, taht için çok daha uygun bir karakterdi.
Ancak hiçbir zaman resmi liderlik pozisyonu almadı.

BM’de görev aldı, kadın hakları için çalıştı

???? Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Komisyonu Başkanlığı dahil çeşitli uluslararası görevlerde bulundu.
???? 1976 Kadın Yılı’nda yazdığı yazılarda, kadınlara “kendilerini kısıtlayan yasaları kaldırmaları için hükümetlerine baskı yapmaları” çağrısı yaptı.

Eşref Pehlevi aynı zamanda İran’daki kadın hakları konusunda da etkiliydi:

Aile Koruma Yasası’nın geçmesinde rol aldı.

Peçeye karşıydı, bunu “İran’ın geri kalmışlığının sembolü” olarak tanımladı.

Babası Rıza Şah’ın 1936’da peçeyi yasaklamasını, kadınların güçlenmesi için gerekli bir adım olarak değerlendirdi.

Lüks, skandallar ve annelik pişmanlığı

Hayatı boyunca 3 evlilik yaptı, 3 çocuğu oldu. Ancak itirafı çarpıcıydı:

“Hiç iyi bir anne olamadım, çünkü yaşam tarzım çocuklarımla vakit geçirmeme izin vermedi.”

Yolsuzluk, kara para, casusluk, mafya bağlantısı gibi birçok iddia onunla anıldı.
New York Times’a göre mal varlığı İran'daki topraklardan ve yatırımlardan geliyordu.
Sürgündeki lüks yaşam tarzı, hem içeride hem dışarıda tartışma yarattı.

İran Devrimi’nin ardından New York, Paris ve Fransız Rivierası’nda yaşadı. Ancak hayatı trajik olaylarla gölgelendi:

Oğlu Şehriyar, Paris’te bir Humeyni destekçisi tarafından öldürüldü.

İkiz kardeşi 1980’de öldü.

Yeğeni, 2001’de uyuşturucu nedeniyle, bir diğer yeğeni 2011’de intihar ederek hayatını kaybetti.

“Shakespeare trajedilerinden farkı yoktu”, diye nitelemişti Associated Press onun son yıllarını.

Eşref Pehlevi, 7 Ocak 2016’da, 96 yaşında Alzheimer hastası olarak hayatını kaybetti.

Tarihin kırılma noktalarından birinde oynanan gölge bir rol

İster bir siyasi operatör, ister lüks içinde yaşayan bir prensesten ibaret olarak görülse de, Eşref Pehlevi, İran'ın modern tarihinde etkisi tartışılmaz figürlerden biri olarak hatırlanacak.